Đê là gì?

Khái niệm

Đê hay còn gọi là đê điều là một lũy đất nhân tạo hay tự nhiên kéo dài dọc theo các bờ sông hoặc bờ biển hoặc các loại đê nhân tạo tạm thời để ngăn nước ngập một khu vực cụ thể.

Phân loại

Dựa trên quá trình hình thành mà ta chia đê làm 2 loại: đê tự nhiên và đê nhân tạo.

Đê tự nhiên

Đê tự nhiên là loại được hình thành do sự lắng đọng của các trầm tích trong sông khi dòng nước này tràn qua bờ sông. Thường là vào những mùa lũ. Khi tràn qua bờ, vận tốc dòng nước giảm làm các vật liệu trong dòng nước lắng đọng theo thời gian. Khi đó, nó sẽ cao dần và cao hơn bề mặt của đồng lụt (khu vực bằng phẳng bị ngập lụt). Hình thành nên đê tự nhiên.

Trong trường hợp không có lũ, các trầm tích có thể lắng đọng trong kênh dẫn. Làm cho bề mặt kênh dẫn cao lên. Sự tương tác qua lại này không chỉ làm cao bề mặt của đê mà thậm chí làm cao đáy sông. Các đê thiên nhiên được ghi nhận là đặc điểm phổ biến của các dòng sông uốn khúc tại Việt Nam và trên thế giới.

Đê nhân tạo

Đê nhân tạo là đê được xây dựng để chống lũ trong trường hợp khẩn cấp. Trong trường hợp khẩn cấp, đê tạm thời được dựng lên trên đỉnh của đê hiện hữu (đê tự nhiên).

Đê nhân tạo cũng được chia làm 2 loại là đê vĩnh cửu hoặc đê tạm thời. Đê vĩnh cữu là đê được xây dựng kiên cố và chắc chắn. Dùng để ngăn sóng biển, thủy triều. Được xây dựng vững chắc dọc theo thành bờ biển, kè sông, kè đập,… Đê tạm thời là đê chủ yếu được xây dựng nhanh chóng và có phần sơ sài. Chủ yếu dùng để đối phó với thiên tai trong các trường hợp khẩn cấp, không có nhiều thời gian thi công kiên cố.

Đê được phân làm 5 cấp. Bao gồm: cấp 1, cấp 2, cấp 3, cấp 4, cấp 5. Và được xác định theo hướng dẫn phân cấp đê theo văn bản số 4116/BNNTCTL phát hành năm 2010 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.

Thống kê từ Ban Chỉ đạo Quốc gia về Phòng chống thiên tai cho biết, chỉ tính riêng từ đầu năm 2022 đến ngày 12/10, trên cả nước đã xảy ra 4 cơn bão; 1 cơn áp thấp nhiệt đới; 206 trận mưa lớn, ngập úng, lũ quét, sạt lở đất; 197 trận dông lốc, sét; 82 vụ sạt lở bờ sông; 226 trận động đất; 9 trận gió mạnh trên biển và 2 đợt rét đậm, rét hại. Thiên tai đã khiến 139 người chết, mất tích, 211 người bị thương; 630 nhà sập, 15.729 nhà hư hỏng, tốc mái; 247.460ha lúa, hoa màu và 44.795ha cây trồng khác ngập úng, thiệt hại… Thiệt hại ước tính trên 5.167 tỉ đồng. 

Như vậy, mỗi năm, thiên tai ảnh hưởng đến đời sống và kinh tế của người dân vô cùng khắc nghiệt. Để giảm thiểu tình trạng này không còn cách nào khác ngoại trừ nâng cao phát triển đê điều.

Xác định vị trí và hình dạng tuyến đê

• Phù hợp với quy hoạch tổng thể;
• Căn cứ điều kiện địa hình, địa chất;
• Đánh giá diễn biến bờ biển, bãi biển và cửa sông;
• An toàn, thuận lợi trong xây dựng, quản lý và duy trì, phát triển cây chắn sóng trước đê;
• Bảo vệ các di tích văn hoá, lịch sử và địa giới hành chính;
• Kết hợp với đường giao thông ven biển (nếu phù hợp);
• Phù hợp với các giải pháp thích ứng do ảnh hưởng của biến đổi khí hậu;
• Đảm bảo quy định về đánh giá tác động môi trường.

Xác định tham số hải văn

Các yếu tố đặc trưng điều kiện biên hải văn chính phục vụ công tác thiết kế đê biển bao gồm: mực nước thiết kế, các tham số sóng khu vực nước sâu và tại chân công trình tương ứng với tần suất thiết kế.

Thiết kế kích thước, kết cấu đê

Thiết kế mặt cắt đê đối với tuyến đê mới, củng cố, nâng cấp tuyến đê cũ và các hạng mục liên quan phải đảm bảo công trình an toàn, ổn định với điều kiện bên thiết kế. Đảm bảo yêu cầu về kỹ thuật – kinh tế đối với mục tiêu chính và đáp ứng yêu cầu của các mục tiêu phát triển kinh tế – xã hội khác trong vùng dự án. Các yếu tố chính cần xem xét khi thiết kế mặt cắt đê gồm: Lựa chọn mặt cắt, tính toán xác định cao trình đỉnh đê, thân và nền đê, độ dốc mái đê, tính toán ổn định… 

Tầng lọc của đê có 2 phương pháp để thiết kế và thi công. Bao gồm thiết kế tầng lọc bằng cốt liệu rời và thiết kế tầng lọc bằng vải địa kỹ thuật. Trong đó, vải địa kỹ thuật chính là phương pháp phổ biến và được ứng dụng rộng rãi hơn so với cốt liệu rời.

Khi thiết kế cần phải lựa chọn loại vải với các tiêu chuẩn kỹ thuật phù hợp về cấp phối của đất đắp thân đê. Đáp ứng các yêu cầu về thoát nước và giữ đất. Đồng thời cần phải kiểm tra ổn định trượt theo bề mặt của lớp lọc. 

Không chỉ kiểm tra sau khi hoàn thiện công trình mà còn cần phải kiểm tra và giám sát định kỳ. Đặc biệt, cần thực hiện hằng năm trước mùa bão. Theo tình huống cơn bão, trước khi bão đến (dự báo), nên kiểm tra tình hình đê kè để chuẩn bị đối phó các tình huống có thể xảy ra. Sau cơn bão, cần kiểm tra tình hình hư hỏng của đê, kè để có kế hoạch sửa chữa, khắc phục kịp thời.

Các hư hỏng trên mái kè, khi có chuyển vị lớn cần phải xếp đặt lại để có đủ độ dày cần thiết. Nếu trên mái đê xuất hiện những chỗ trũng với diện tích lớn, gây ra sự rửa trôi của vật liệu thân đê, cần phải sửa chữa kịp thời. Chân kè, mỏ hàn cần theo dõi và bảo dưỡng thường xuyên. Đặc biệt trong trường hợp có hố xói phát triển mạnh trước chân công trình. Phải tiến hành xử lý khi hố xói khi hố còn ở quy mô nhỏ. Nếu để hố xói hoặc hư hỏng phát triển rộng vừa phải xử lý tốn kém vừa đe dọa an toàn công trình. Thường xuyên duy tu, chăm sóc rừng ngập mặn, đảm bảo trạng thái, chất lượng rừng theo điều kiện thiết kế.